چرا نام ونک در دوران قاجار سر زبان ها افتاد؟ - چای قند پهلو

به گزارش همشهری، روزگاری نه چندان دور، ونک یکی از آبادی های شمیران بود. محله ونک که امروز به ولیل وجود مراکز تجاری، اداری و درمانی یکی از محله های پرتردد شهر است، همین چند دهه پیش سر و شکل روستایی اش داشت و پر بود از زمین های کشاورزی و باغ های سرسبز.

ریشه اولین روایت برای نامگذاری ونک را هم باید در شرایط پوشش گیاهی و گونه های متنوع درختانی که در این محدوده از شمیران وجود داشت جست وجو کرد. شاید تصورش سخت باشد که روزگاری به جای آپارتمان ها، مراکز خرید و برج های اداری و تجاری محله ونک، در باغ های رنگارنگ این آباد تا چشم کار می کرد انواع درختان میوه دیده می شد.

اگرچه ونک به توتستان هاف درختان میوه گیلاس، گردو و انار معروف بود، اما برخی معتقدند آبادی ونک نام خود را از درختی خاص به نام ون گرفته است.

داریوش شهبازی تهران شناس، در این باره می گوید: برای بررسی این روایت کافی است سری به باغ ایرانی در محله ده ونک بزنیم. در این باغ که بخشی از باغ قجری مستوفی الممالک در محدوده منطقه 3 است، در میان انبوه درختان رنگارنگ هنوز هم تک درختان ون دیده می شود. این ون ها که به نام درخت زبان گنجشگ هم شناخته می شوند، بازماندگان ون های آبادی ونک هستند.

نام ونک در دوران قاجار بیشتر سر زبان ها افتاد

اگرچه آبادی ونک مثل بسیاری از آبادی های شمیران قدمت بسیاری دارد، اما نام این آبادی از دوران قاجار بیش از پیش سر زبان ها افتاد. این آبادی در اواخر دوره قاجار حدود 2 هزار نفر جمعیت داشت و در دوره های مختلف تاریخ خود میزبان مهاجران بسیاری از نقاط مختلف کشور شد.

شهبازی از معروفیت نام ونک در دوران ناصرالدین شاه قاجار و آبادنی آن می گوید: در دوران حکومت ناصرالدین شاه، زمین های آبادی ونک بخشی از زمین های خالصه یا همان اراضی حکومتی بود. ناصرالدین شاه در سال های پایانی حکومت خود بخش هایی از ونک را به میرزا یوسف خان مستوفی الممالک فروخت.

در این دوران، اراضی اطراف آبادی ونک پر از تپه ماهور بود. مستوفی الممالک برای آبادانی این منطقه دستور داد چند حلقه قنات حفر کنند و باغی بزرگ در آن اراضی بسازند. وقتی باغ مستوفی الممالک جای زمین های سنگلاخی را گرفت، به دستور مستوفی الممالک در دل این باغ مکانی هم برای توقف زائران امامزاده داود (ع) ساخته شد. زائران در مسیر رسیدن به امامزاده داود (ع) در این باغ شب را به صبح می رسانند و سپیده دم راهی فرحزاد و سپس امامزاده داود (ع) می شدند. در این دوران بود که نام ونک بیشتر سر زبان ها افتاد.

شهبازی به یکی دیگر از دلایل وام گرفته نام ونک از درخت ون اشاره می کند: در شمیران ک تصغیر در نامگذاری محله های دیگری، چون قلهک و گلندوئک هم دیده می شود؛ بنابراین می توان گفت که واژه ونک نیز از ترکیب ون و ک تصغیر ساخته شده و به فراوانی درخت ون در این منطقه اشاره دارد.

تبعید طایفه ای از ایل بختیاری به محدوده ونک کنونی

در بررسی روایت های مختلفی که برای نامگذاری محله ونک وجود دارد، به یک روایت متفاوت دیگر می رسیم. در این روایت خبری از درختان ون نیست و محققان معتقدند آبادی ونک نام خود را از نام یک ایل بختیاری گرفته است. برای بررسی صحت این روایت باید سراغ برگ هایی از تاریخ این آبادی و مهاجرت اقوام مختلف به این منطقه برویم. از آنجایی که آبادی ونک در دوره های مختلف مهاجران بسیاری را از اقوم مختلف کشور پذیرفته است، بررسی این روایت خالی از لطف نیست.

علیرضا زمانی تهران شناس، درباره این روایت می گوید: برای بررسی این روایت باید از ونک در نقاط مختلف کشور سراغ بگیریم. اکنون در استان اصفهان و در نزدیکی شهر سمیرم هم شهر کوچکی به نام ونک داریم. ریشه این نام به ایل بزرگ بختیاری می رسد. ایل بختیاری 2 شاخه بزرگ به نام های چهارلنگ و هفت لنگ دارد. شاخه هفت، لنگ تیره بزرگی به نام عکاشه دارد که یکی از طوایف این تیره، طایفه ونک است.

زمانی درباره ارتباط طایفه ونک از ایل بختیاری با ونک تهران می گوید: نکته ای که باعث می شود درباره این روایت بررسی های بیشتری انجام دهیم این است که طایفه ونک از ایل بختیاری در دوره های مختلف تاریخی به نقاط مختلف کشور کوچ کرده و در آنجا ساکن شده اند. در دوره کریم خان زند، ماجرای تبعید کردن ایل ها و طوایف متعدد به نقاط مختلف کشور رخ داد؛ از جمله تبعید ونکی ها به چابهار و یا تبعید گروهی از این ایل به منطقه فراهان از استان مرکزی و البته تبعید گروهی از آن ها به محدوده کنونی محله ونک تهران.