جزئیات آسیب شناسی غار حاجی آباد مرودشت تشریح شد - چای قند پهلو

او گفت: با برنامه ریزی های انجام شده، گروه حفاظت با ترکیبی از مستندنگار، کارشناسان حفاظت و بازسازی، باستان شناس، استادکاران و نیرو های فنی بازسازی کار در بهار سال 1399، این پروژه را با تجهیز کارگاه در محل کتیبه ها شروع کردند و طی مدت زمان فعالیت های خود، عملیات حفاظت از کتیبه و سامان دهی محیطی اثر را انجام دادند.

سرپرست گروه حفاظت و بازسازی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به سرفصل و جزئیات مهم ترین اقدامات صورت گرفته در این محوطه تاریخی پرداخت و اضافه کرد: مستندنگاری با هدف ثبت و ضبط شرایط موجود کتیبه ها، امکان پایش بهتر سطح اثر و استفاده از مستندات لازم در آسیب نگاری و حفاظت مؤثر کتیبه ها، از چند سال قبل در دستور کار نهاده شده بود که نهایتاً با همکاری مشترک با پژوهشکده حفاظت و بازسازی آثار تاریخی فرهنگی در قالب طرحی درزمینه مستند نگاری میراث صخره ای انجام شد.

او ادامه داد: مهم ترین فعالیت های مستند نگاری و داده های حاصل از آن شامل انجام فتوگرامتری و تهیه تصاویر تخت از کتیبه ها و همچنین تهیه مدل سه بعدی از اثر بوده است. همچنین در مرحله بعد از مستند نگاری، تنوع عوامل آسیب رسان و ایجاد تغییر در سطح و عمق سنگ نبشته ها مورد شناسایی و دسته بندی قرار دریافتد.

رخشنده خو گفت: اساس و مبنای دسته بندی و ترسیم آسیب ها، الگو های استانداردی بوده که توسط مؤسسات بین المللی ازجمله کمیته سنگ ایکوموس مشخص شده اند و بر اساس آن انواع پدیده های وابسته به تخریب شیمیایی و فیزیکی و بیولوژیکی سنگ شناسایی بر روی نقشه های آسیب نگاری پیاده سازی شده است؛ گفتنی است با توجه به اتمام مراحل لایه برداری چرکی ها و استحکام بخشی بخش های پوسته شده کتیبه، در نظر است شرایط پس از حفاظت مجدد مورد مستند نگاری قرار گیرد و از مستندات آن در پایش تغییرات احتمالی سطح اثر در درازمدت استفاده گردد.

او پیرامون انجام مطالعات آزمایشگاهی گفت: بر اساس مطالعات زمین شناسی و سنگ شناسی به عمل آمده، محدوده غار حاجی آباد بخش عمده از رخ نمون های چهره ساز منطقه در طاقدیس های کوه حسین و از نوع سازند آهکی سروک است.

سرپرست گروه حفاظت و بازسازی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید گفت: این سازند آهکی با لایه های نازکی از مارن به صورت بین لایه ای همراه شده است و هوازدگی آن نامنظم و سازند آغشته به ترکیبات آهن است. به همین دلیل رخ نمون های سطحی این سازند آهکی در سطوح هوازده کرم رنگ تا قهوه ای روشن است.

او مطرح نمود: ازجمله آنالیز های شروعشده در مورد کتیبه های غار حاجی آباد مطالعه فرسودگی های زیست محیطی آن بوده است. امروزه حفاظت از آثار تاریخی به دلیل تأثیر فزاینده و مخرب آلودگی های زیست محیطی، یک ضرورت است. لزوم انجام مطالعات حفاظتی به دلیل افزایش نگرانی ها در مورد آسیب هایی است که ممکن است در اثر حضور میکروارگانیسم ها به میراث تاریخی وارد گردد. به منظور تکمیل آنالیز های آسیب شناسی و مشخص ماهیت تغییرات و آسیب ها در سطح کتیبه حاجی آباد، اقدام به برداشت نمونه های کم مقدار شد.

رخشنده خو بابیان اینکه از همکاران بخش مطالعات عوامل بیولوژیک بر روی کتیبه های غار حاجی آباد دکتر محمد سهرابی گلسنگ شناس، عضو هیئت علمی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران و مجری طرح آنالیز و کنترل عوامل فرسودگی زیستی در تخت جمشید است، اضافه کرد: بر اساس نتایج به دست آمده از تحقیقات اولیه، پوشش سیاه و چرکینی که در اطراف کتیبه حاجی آباد شکل گرفته است مربوط به گونه هایی از سیانو باکتری رشته ای و بعضی گونه های درون سنگی سیانو باکتری و نیز مربوط به بعضی گلسنگ های خاص است.

او ادامه داد : دکتر سهرابی معتقد است با توجه به نمونه برداری های صورت گرفته و انجام مطالعات میکروسکوپ نوری و الکترونی، مشخص شده که این لکه ها مربوط به یک گونه سیانو باکتری رشته ای هستند.

سرپرست گروه حفاظت و بازسازی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید مطرح نمود: سیانو باکتری ها می توانند رنگ دانه های جمع نماینده نور در ساختار سلولی خود را تنظیم نمایند و با فراوری رنگ دانه های مناسب منجر به بدرنگ تر شدن سطوح تاریخی شوند. همچنین تحقیقات تکمیلی در مورد شناسایی دقیق گونه، میزان نیتروژن موجود در سطح سنگ ناشی از فعالیت این سیانو باکتری ها، انباشت فلزات سنگین، میزان کربن آلی، فسفات و سولفات و نیترات فراوریی این سیانو باکتری و همچنین میزان عمق نفوذ رشته ها به سطح سنگ ها که همه می تواند تأثیرات مخربی ایجاد کند در حال آنالیز تکمیلی است این در حالی است که پاک سازی لایه های تیرگی و رسوبات و حفاظت و استحکام بخشی کتیبه صورت گرفته و موضوع پاک سازی تیرگی ها در سطح صخره و کتیبه با در نظر دریافت تمامی نکات فنی و حفظ ارزش های تاریخی و زیبایی شناسی اثر دنبال شد.

او اضافه کرد: به منظور پاک سازی لایه های چرکی، حلال های مختلفی مورد آزمون نهاده شد. استفاده از آب و ترکیب آب و الکل، حلال هایی بودند که تأثیر بهتری در حذف لایه تیره داشتند. به ویژه آب ولرم با محدوده دمای حدود 30 درجه سانتی گراد نتیجه مطلوب تری در پاک سازی داشت، همچنین بخش هایی از رسوبات که از سختی بیشتری برخوردار بودند پس از طی آزمون های آزمایشگاهی اولیه، با استفاده از ضمادگذاری خمیرکاغذ و محلول 10 درصد کربنات آمونیوم مورد پاک سازی نهاده شد. رنگ هایی صنعتی که در دهه های گذشته در بخش هایی از صخره و کتیبه به عنوان یادگار نویسی استفاده شده بود با استفاده از حلال های استون و همچنین تینر پاک سازی شد.

رخشنده خو اضافه کرد: همچنین بخش هایی از سطح سنگ در محدوده کتیبه ها و قاب های پیرامونی آن ها دچار تورق و شکستگی بود و برای کنترل فرسایش اقدام به استحکام بخشی قسمت های سست به وسیله تزریق مواد استحکام بخش به درون ریز ترک ها و پشت سطوح سست سنگ و ملات گذاری محدود در بخش های شکسته سطح کتیبه با استفاده از ملات های آهکی متناسب (موسوم به لدان) از جمله اقداماتی بود که انجام شد.

او از کنترل آب های جاری بر روی کتیبه ها اطلاع داد و گفت: موقعیت قرارگیری کتیبه ها بر سینه صخره به گونه ای است که به هنگام بارندگی، رطوبت نفوذی روی صخره و بر روی پیشانی غار حرکت نموده و بر روی کتیبه ها جاری می شد. همچنین وجود منافذی بر بالای کتیبه ها در سطح صخره باعث می شد تا ماه ها پس از بارندگی، همچنان رطوبت از منافذ خارج شده و لایه ای از رطوبت بر روی کتیبه ها نفوذ کند که خود عاملی برای حضور عوامل بیولوژیکی و ایجاد تیرگی در سطح صخره و کتیبه ها است.

سرپرست گروه حفاظت و بازسازی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید تأکید کرد: به عنوان یک اقدام پیشگیرانه در حفاظت بهتر کتیبه ها در مقابل سرازیر شدن آب های جاری ناشی از بارندگی و همچنین ممانعت از ته نشست مجدد تیرگی ها، اقدام به اجرای ماهیچه انحرافی باضخامت اندک و با شیب سه درصد بر پیشانی بالای صخره و بافاصله نسبتاً زیادی از کتیبه ها شد. این ماهیچه (آبراهه) که با فاصله حدود یک متری از قاب کتیبه ها، همچنین رطوبت نفوذی و دائمی را که در همه فصول سال به وسیله چند روزن بالای کتیبه ها بر روی آثار جاری می شد را کنترل و به خارج از محدوده قاب کتیبه ها راهنمایی خواهد نمود.

او به سامان دهی عرصه و محیط عمومی غار حاجی آباد هم اشاره نمود و گفت: به موازات انجام فعالیت های پیش گفته، حذف علف های هرز در محوطه غار، ترمیم و تکمیل حصار های حفاظتی در ورودی غار، رنگ آمیزی حصار های حفاظتی، جمع آوری انبوه کود های حیوانی از کف غار (محوطه غار حاجی آباد در دهه های گذشته به عنوان پناهگاه دام و احشام مورداستفاده قرار می گرفته است)، محوطه سازی محدوده غار با ریختن لایه ای شن بر کف محوطه و نصب تابلوی معرفی در مقابل محوطه اقدامات دیگری است که به منظور حفاظت بهتر از عرصه غار و ساماندهی شرایط محیطی اثر انجام شد.