داستان کوتاه، راه شناخت کشورهاست - چای قند پهلو

در شروع برنامه سرور بختی، رئیس موسسه فرهنگی اکو به شرح و تشریح فعالیت ها و اهداف موسسه اکو و چرایی آن پرداخت و گفت: در طول شکل گیری جوامع انسانی سرمایه های فرهنگی هر کشور از مهم ترین سرمایه های آن ملت هستند. سرمایه های فرهنگی، ملی و معنوی از مهم ترین عوامل حفظ هویت، زبان هر ملت شناخته شده می گردد که مرتب خود را بازتولید می نماید. بدون تردید کتاب یکی از ابزارهای بسیار موثر در پیشرفت فرهنگ است. آداب و رسوم، علوم، اعتقادات و... به وسیله مکتوب کردن و در قالب کتاب درآوردن حفظ شده و به دست آیندگان رسیده است. استفاده از ظرفیت های کتاب به عنوان یک عنصر سازنده، سهم بسیار مهمی در پویایی جوامع دارد. سرزمین های اکو در طول تاریخ پربار خود مهد علم و دانش بوده است. کشورهای حوزه اکو اشتراکات فرهنگی، معنوی، زبانی، تاریخی و... دارند. همین پیوندهای عمیق است زمینه ساز رستاخیز فرهنگی، همگرایی و صلح و همکاری میان کشورهای این منطقه شده است. جوامع اکو در همه اعصار توجه ویژه ای به کتاب داشته اند. گواه این مدعا وجود کتابخانه های پررونق منطقه است که نقش مهمی در انتقال دانش و پایداری جوامع داشته اند. این بنیادهای عظیم فرهنگ و اندیشه سرشار از منابع غنی اطلاعاتی است و همیشه نقش کلیدی در روابط فرهنگی و همکاری های منطقه ای کشورهای منطقه اکو ایفا نموده است. منطقه اکو بستر شایسته ای برای تعامل میان حوزه های فرهنگی به شمار می آید. در چنین بستری دانشمندان به نادره های عرصه های علمی بدل شده اند. شاعران و نویسندگان به عنوان سفیران فرهنگی با تالیفات خود نقش بسیار مهمی در بالندگی میراث فرهنگی ایفا نموده اند. بی گمان با انتشار آثار این فرزانگان راه های شناخت یکدیگر آسان تر خواهد شد. بر این اساس موسسه فرهنگی اکو همیشه کوشیده است در راستای فراهم آوردن زمینه برای هماهنگی میان سیاست های حفاظت از میراث فرهنگی و ثبت و گسترش آن گام بردارد. از این رو به پرداختن به زبان و ادبیات فارسی کشورهای عضو اکو، که پاکستان یکی از اعضای موسس آن است، تمرکز نموده است. آثار فرهنگی این زبان در کشور پاکستان نمود و جلوه ای ویژه دارد. اکو کوشش می نماید میراث فرهنگی کشورهای عضوش را به جهانیان بشناساند. به همین جهت به انتشار آثار نویسندگان، پژوهشگران و دانشمندان این حوزه می پردازد.

درخت کلمات، مجموعه داستان های مینیمال کتابی است که توسط مبشرعلی زیدی نوشته شده است. علی شهریار نیز ترجمه آن از زبان اردو به فارسی را بر عهده داشته است. بخش دوم این برنامه به معرفی این کتاب و خوانش بخش هایی از آن اختصاص داشت. نویسنده این کتاب درباره این شرح داد: در سال های دور ارتباط تنگاتنگی میان زبان اردو و زبان فارسی وجود داشته است و مبادلات زیادی بین این دو زبان انجام شده است. یکی از شواهد این ادعا سرود ملی پاکستان است که به جز یک کلمه، باقی کلمات آن فارسی است. علاوه بر این شاعران بسیاری در پاکستان وجود دارند که به زبان فارسی شعر سروده اند و ایرانیان از شعر آنان استقبال نموده اند. از جمله اقبال لاهوری که شاعر ملی کشور پاکستان هم هست. تا چند سال قبل فارسی در مدارس پاکستان تدریس می شد. اما متاسفانه این ارتباط در سال های اخیر ضعیف تر شده است. اگر ناشران ایرانی و پاکستانی به چاپ آثار یکدیگر بپردازند، قطعا این ارتباط قوی تر خواهد شد.

علی بیات، دانشیار گروه زبان و ادبیات اردوی دانشگاه تهران سخنران سوم برنامه بود. او درباره کتاب پیرهن گم نموده ام سید احمد شهریار و شعر فارسی در شبه قاره پاک و هند صحبت کرد و شرح داد: شعر فارسی در شبه قاره پاک و هند سابقه ای طولانی دارد عده ای از شاعران ایرانی به منطقه هند سفر نموده اند. پس از حملاتی که ایران به آن مناطق داشت، با برپایی حکومت های ایرانی، فارسی به عنوان زبان درباری به هند رسید. استقبال مردم شبه قاره از زبان فارسی و آثار نوشته شده به این زبان بسیار شگفت انگیز بود. شاعرانی مانند امیرخسرو دهلوی، خود در اصل هندی بودند و به زبان فارسی شعر سرودند. شاعرانی مانند صائب تبریزی، عرفی شیرازی و... به هند رفتند و در آنجا شهرتی به هم زدند. آخرین شاعر فارسی گوی منطقه نیز اقبال لاهوری است که در آسمان شعر فارسی شبه قاره می درخشید.

یکی از شاعران معاصر ما که ادامه دهنده راه شاعران گذشته است، سید احمد شهریار است. او سال هاست که در ایران زندگی می نماید و طبعش را با شعر فارسی تربیت نموده است. من معتقدم که در سال های آینده محققان شعر فارسی به شعر این شاعر عظیم پاکستانی می پردازند و ظرفیت های سخن او را آشکار می نمایند

در ادامه سخنان علی بیات، سید احمد شهریار به خواندن شعری از دیوان خود پرداخت.

در بخش سوم این نشست وفا یزدان منش، دانشیار گروه زبان و ادبیات اردوی دانشگاه تهران به موضوع ادبیات داستانی در شبه قاره پاک و هند پرداخت و گفت: از حدود قرن نوزده میلادی ادبیات داستانی شکل گرفت، در همین زمان ترجمه هایی از داستان های اروپایی به زبان های آسیایی نیز صورت می گرفت. همین مسئله باعث شد تا اهالی این منطقه از ادبیات اروپایی الهام بگیرند. این الهام گیری تا کنون نیز ادامه دارد. اما نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که اهالی این منطقه به ویژه اردوزبانان، عناصر اخذشده از فرهنگ غربی را بومی سازی می نمایند. بنابراین این ملت از ظرفیت ها استفاده می نماید ولی به فرهگ خود ضربه ای نمی زند. موضوع دیگری که مایلم به آن بپردازم داستان کوتاه است. داستان کوتاه از اوایل قرن بیستم شکل گرفت و الهامی بود از داستان های ترکی و غربی. این قالب توانست صندلی محکمی در شبه قاره و به خصوص پاکستان برای خود پیدا کند. با تشکیل کشور پاکستان این قالب نیز دچار تحول می گردد. موضوعاتی مانند هجرت، فقر، سیاست، حمایت از زن، دغدغه های سیاسی، اجتماعی و... راه خود را به داستان کوتاه پیدا کرد. نمادگرایی نیز مسئله دیگری بود که به تحول داستان های کوتاه منجر شد. نویسنده داستان کوتاه در این دوران با نگاهی روانشناختی دست به قلم برد و مسائل و مسائل اجتماع را بیان می کرد. نکته جالب این است که ما غرب زدگی را در این داستان ها نمی بینیم. اگر می خواهیم کشور پاکستان را بشناسیم، باید داستان های کوتاه آن را بخوانیم. ادبیات اردویی که قدمت زیادی ندارد، امروزه صندلیی را به دست آورده است که باورنکردنی است. حتی می توانم بگویم که از داستان کوتاه در ایران نیز جلوتر است. امیدوارم چاپ کتاب های منطقه اکو با همکاری موسسه فرهنگی اکو همچنان ادامه داشته باشد تا کشورهای عضو این منطقه با یکدیگر بهتر و بیشتر آشنا شوند.

سخنران پایانی برنامه، عنبرین اشرف دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهیدبهشتی بود. او نیز درباره مسئله ترجمه صحبت کرد و گفت: من برای یادگیری زبان فارسی به ایران آمدم و در ایران به ترجمه از اردو به فارسی و از فارسی به اردو پرداختم. باید بدانیم که زبان ابزار انتقال و ارتباط است و این امر ترجمه است که می توان به این ارتباط یاری کند. موسسه فرهنگی اکو در این سال ها کوشش نموده است که ترجمه از زبان های مختلف منطقه اکو را رواج ببخشد و این امری ستودنی است. کتاب های متعددی که در این زمینه به دست موسسه اکو منتشر شده است، امروزه از آثار مهم به شمار می آید. کتاب دستور کامل و آموزش زبان اردو برای فارسی زبانان نیز از این جمله است. این کتاب با جامعیت خود می تواند به فارسی زبان برای یادگیری صحیح زبان اردو یاری کند.