شکوه و سقوط کتابخانه بزرگ اسکندریه - چای قند پهلو

اسکندر مقدونی فرمانروای یونان باستان میراث پایداری از خود به جای گذاشت. پس از به سرانجام رسیدن زندگی او در 323 پیش از میلاد، امپراتوری گسترده مقدونی به چندین امپراتوری با فرمانروایان نو تقسیم شد و بطلمیوس یکم سوتر به فرعون مصر تبدیل شد.

علاقه او به ترویج فرهنگ هلنیستی و تبدیل اسکندریه به مرکز دانش و یادگیری الهام بخش، به ایجاد کتابخانه اسکندریه و یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین کتابخانه های دنیا باستان منجر شد.

بیشتر بخوانیدتاریخچه کتابخانه اسکندریه، کتابخانه ای کهن و تاریخی

گمان می رود کتابخانه بزرگ اسکندریه در دوران اوج و شکوفایی اش بین 40 هزار تا 400 هزار طومار یونانی و مصری معادل 100 هزار کتاب را در خود جای داده بود. بسیاری از محققان یونانی برای کار کردن به این کتابخانه رفتند و به معروفیت اسکندریه به عنوان یک شهر پیشرو یاری کردند.

در نهایت، تعداد اسناد این کتابخانه به مقدار ای رسید که یک معبد به نام سراپیوم (Serapeum) برای نگهداری از بعضی از مجموعه اسناد این کتابخانه بنا شد. با اینکه ویرانه های سراپیوم هنوز قابل مشاهده است، اما دیگر چیزی از کتابخانه بزرگ اسکندریه باقی نمانده است.

بسیاری معتقدند این کتابخانه در جریان یک آتش سوزی مهیب نابود شده است. با این حال نابودی این کتابخانه بسیار پیچیده تر است.

در ادامه نگاهی داریم به وقایعی که در فراز و فرود این کتابخانه نقش داشته است.

با اینکه شاید ایده اصلی کتابخانه بزرگ اسکندریه را خود اسکندر مقدونی مطرح نموده باشد، اما در دوران حکمرانی بطلمیوس یکم سوتر بود که روند ساخت آن شروع شد. این کتابخانه بخشی از مؤسسه بزرگتری به نام Mouseion یا موسسه الهه های هنر و دانش بود که اتاق های مختص موسیقی، شعر، فلسفه، آناتومی و ستاره شناسی داشت.

براساس مقاله شکوه و سقوط کتابخانه بزرگ اسکندریه گمان می رود ساخت این کتابخانه و مؤسسه الهه های هنر و دانش پس از درگذشت بطلمیوس در دوران حکومت بطلمیوس دوم (309 تا 246 پیش از میلاد) به سرانجام رسیده باشد.

بطلمیوس دوم و سایر حکمرانان بطلمیوسی روند جمع آوری متن های مختلف را با فرستادن ماموران سطلنتی به همراه بودجه زیادی به خارج ادامه دادند و تا جایی که امکان داشت اسناد مختلف را صرف نظر از موضوع و نویسنده آنها خریداری کردند. این روش بسیار تاثیرگذار بود و مجموعه این کتابخانه به سرعت توسعه پیدا کرد و در نهایت ساخت معبد سراپیوم در قرن سوم پیش از میلاد برای نگهداری از سایر اسناد لازم شد.

همچنان که معروفیت این کتابخانه در سراسر مدیترانه پراکنده میشد، محققان یونانی برای کار و مطالعه به مؤسسه الهه های دانش و هنر هجوم آوردند. علاقه به استفاده از این کتابخانه بسیار افزایش پیدا کرد و این موضوع نه تنها برای حجم بسیار بالای طومارها، بلکه برای آزادی آکادمیک فضای کتابخانه هم بود؛ چرا که کتابخانه و مؤسسه به هیچ یک از مکتب های فلسفی وابسته نبودند. علاوه بر آن، تمام محققانی که در این موسسه مطالعه می کردند اتاق و غذای رایگان داشتند، از جمله مهمترین افرادی که در این مؤسسه فعالیت داشتند، میتوان به ارشمیدس، اقلیدس و ابرخس اشاره نمود.

در 145 پیش از میلاد، آریستارخوس ساموتراکی (Aristarchus of Samothrace)، ششمین رئیس کتابخانه درگیر یک کشمکش بین دو حکمران بطلمیوسی شد. پس از اینکه بطلمیوس هشتم به قدرت رسید، آریستارخوس و تمام محققان خارجی از اسنکدریه تبعید شدند. این کار محققان را مجبور کرد تا مکانهای نوی برای تحقیقات در مدیترانه پیدا یا تأسیس نمایند. در نتیجه، تأثیرات کتابخانه و اسکندریه کم کم از بین رفت و اسکندریه دیگر به عنوان مرکز دانش در نظر گفته نمیشد و محققان کمتر تمایل داشتند در آنجا کار نمایند یا ساکن شوند.

کتابخانه اسکندریه با اینکه شکوه سابقش را نداشت، ولی زمانی که ژولیوس سزار در 48 پیش از میلاد به مصر سفر کرد، همچنان فعالیت داشت. هدف اصلی سزار این بود که ژنرال پومپه را پیدا کند و او را شکست دهد، اما پس از اینکه دریافت دشمنش دیگر زنده نیست، درگیر جنگ داخلی بین بطلمیوس چهاردهم و کلئوپاترا شد.

در حالی که نیروهای سزار در اسکندریه محاصره شده بودند، بعضی از سربازان کوشش کردند با آتش زدن کشتی هایی که در بندر پهلو گرفته بودند، جلوی ناوگان بطلمیوس چهاردهم را بگیرند. گویا این آتش به شهر توسعه یافت و بخشی از کتابخانه بزرگ اسکندریه و چند هزار طومار را سوزاند.

با این حال، به اعتقاد بسیاری این کتابخانه پس از آتش سوزی سقوط نکرد. در حقیقت، منابع تاریخی قویا اشاره می نمایند که Mouseion سریعا بازسازی شد و با اینکه در مقایسه با قبل تاثیرگذاری کمتری داشت، ولی همچنان به عنوان مکانی برای مطالعه و تحقیقات به فعالیت ادامه داد.

پس از اینکه مصر به بخشی از امپراتوری روم در 30 پیش از میلاد تبدیل شد، اسکندریه و متعاقبا کتابخانه آن تحت تاثیر قرار گرفتند. رومی ها کتابخانه های متعددی را در سراسر قلمرو تأسیس کردند و گاهی اوقات از طومارهای اسکندریه برای پر کردن این مؤسسات نو استفاده می کردند.

در قرن های بعدی، این شهر شاهد تغییر قدرت و جنگ بود. با اینکه تاریخ دقیق نابودی این کتابخانه معین نیست، اما مورخان معتقدند بقایای بجای مانده از کتابخانه اسکندریه احتمالا در 272 میلادی در طول نبرد امپراتور اورلیان با ملکه زنوبیا یا محاصره اسکندریه در 297 میلادی نابود شده باشد.

با اینکه کتابخانه بزرگ اسکندریه از بین رفت، اما سنت مؤسسات آکادمیک در دنیا باستان ادامه پیدا کرد. سراپیوم (Serapeum) باقی ماند و چندین قرن به عنوان یک کتابخانه و معبد فعالیت داشت.

منبع: همگردی