کیمیا خاتون و ملت عشق تصویری نادرستی از شمس و مولانا ارائه داده اند - چای قند پهلو

محمدجواد اعتمادی دارای مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تربیت معلم و پژوهشگر ادبیات عرفانی است که صاحب درس گفتارهای کاربردی در حوزه شناخت اندیشه مولانا و مولف کتاب به عبارت آفتاب دربرگیرنده جستارهایی در زندگی و اندیشه مولانا و تحقیق در آثار وی است. اعتمادی در 10 سال گذشته درس گفتارهای درباره آموزه های مولانا و زندگی شمس داشته که در آنها نگاهی نو به انسان شناسی شمس داشته است.

برای آغاز به سراغ نام کتاب برویم. درباره دلیل نام گذاری کتاب نوتان به کرامات کلمات توضیح دهید.

دلیل نام گذاری این کتاب به کرامات کلمات توجه دادن مخاطبان به این حقیقت است که کرامات اصلی عارفان بر آب ایستادن، بر هوا پریدن و قدم بر آتش نهادن نیست بلکه معرفت و آگاهی بوده که به انسان های اعصار گوناگون هدیه کرده اند. کرامات امثال شمس طیر الارض یا بر هوا پریدن نبوده بلکه کرامت اصلی شمس تبریز آن آگاهی معرفتی درون وی بوده که چون گوهری گران بها آگاهی بخش و تجلی نور حقیقت، نثار مثنوی مولانا شده و تولد معنوی و حقیقی مولانا مرهون همان گوهر درونی شمس است. کرامات کلمات تاکید دارد که کرامت اصلی شمس، کلمات وی است و آنچه از وجود شمس که مولانا را زیروزبر کرد از جنس خرق عادت یا کرامات معمول نبوده، بلکه نور حقیقت و آگاهی بوده که در مقالات شمس جمع آوری شده است. در کتاب کرامات کلمات تلاش شده دُر و گوهرهای اصلی معارف و آموزه های شمس تبریزی از میان مقالاتش جمع آوری و استنتاج شود.

در این کتاب به چه مباحثی پرداخته اید؟

کتاب دارای پنج فصل است که پس از مقدمه ای درباره چیستی و چگونگی تالیف اثر در فصل اول با تجسس در مقالات شمس به سال های کودکی و نوجوانی و آغاز زندگی وی اشاره شده است. فصل دوم نیز به بیان ویژگی های رفتاری و شخصیتی شمس با تورق و جست وجو در مقالات وی اختصاص یافته و در فصل سوم نیز به سفرها و دیدارهای شمس پس از ترک تبریز با بزرگان و عارفان مختلف و تجربه های وی در آن دیدارها و گفت وگوها اشاره شده است. فصل چهارم به رابطه مولانا و شمس از نخستین کشش مولانا به این عارف بزرگ تا فراق پرداخته و در این فصل نیز به سخنان شمس در مقالات اشاره شده است. فصل پنجم مفصل ترین بخش کتاب را شامل می شود و در آن اندیشه ها و آموزه های شمس به صورت گزیده موضوعی از مقالات وی ذیل مباحثی چون انسان، خدا، عشق، سلوک و غیره گردآوری شده و به نوعی یک گزیده موضوعی از کل مقالات شمس است.

هدف اصلی کرامات کلمات چیست و چه خلاء هایی را پرمی کند؟

شمس تبریزی با همه شهرتش چه در میان اهل عرفان و چه در میان کسانی که به واسطه تاثیرش و اشارات مولانا با وی آشنا هستند، همچنان ناشناخته است و این ناشناختگی با قصه ها و افسانه ها و پاره ای سخنان ناروا همراه شده است. برخی کتاب هایی که شامل داستان سرایی درباره شمس و مولانا هستند نیز مثل رمان کیمیا خاتون نوشته سعیده قدس و ملت عشق تصویری نادرستی را درباره شمس و مولانا ارائه داده اند و خواننده تصور ذهنی اشتباهی را نسبت به این عارف بزرگ پیدا می کند که با شمس مقالات منطبق نیست. البته کتاب های تحقیقی و خوبی نیز درباره شمس تبریز نوشته شده و پژوهشگران بسیاری کوشیده اند با مطالعه دقیق، تصویری واقعی از این عارف بزرگ ارایه دهند؛ اما همچنان مقالات شمس درخور جست وجوی بیشتر است تا از پس قصه پردازی ها و تصورات اشتباه برآییم. هدف کرامات کلمات ارایه تصویری از زندگی شمس و گردآوری برگزیده ای از اندیشه ها و آموزه های وی برای آشنایی هرچه بیشتر با عرفان وی است.

آیا این کتاب در ادامه اثر پیشین شما یعنی به عبارت آفتاب است؟

به عبارت آفتاب جست وجو در زندگی و تجربه های مولانا و نیز رابطه شمس و مولاناست؛ ضمن اینکه در آن کتاب نیز به نقش شمس بر مولانا و تاثیرش بر عرفان متجلی در غزلیات و مثنوی معنوی پرداخته شده و به نوعی معرفت شناسی مولاناست. کرامات کلمات جست وجو در مقالات شمس تبریزی و معرفت شناسی شمس با تجسس در کلمات و سخنان وی است.

جای چه پژوهش هایی را در حوزه شمس پژوهی خالی می دانید؟

در قلمرو شمس پژوهی همچنان امکان تجسس و تحقیق برای شناخت عمیق تر این عارف بزرگ وجود دارد. در این جهت باید محققان اساس کار را بر مقالات شمس و آثار مرتبط مانند کتاب های مولانا قرار دهند. همچنین مطالعه آثار سنایی و عطار و متون صوفیه پیش از شمس و مولانا نیز راهگشا خواهد بود. دانشجویان و محققان می توانند بر اساس مقالات شمس به بررسی شرایط اجتماعی زمان وی بپردازند یا به عنوان نمونه فایده های زبانی و واژگانی از مقالات شمس بردارند. همچنین می توانند از مقالات شمس برای درک و شناخت مشاهیر عصر وی استفاده کنند. درحقیقت همچنان می توان از زوایای مختلف به مقالات شمس نظر کرد و هر تلاش کاربردی در این زمینه موثر خواهد بود.